🦵 ઘૂંટણનો દુખાવો: કારણો, લક્ષણો અને નિવારણ

 ઘૂંટણનો દુખાવો એ એક સામાન્ય સમસ્યા છે જે કોઈ પણ ઉંમરના લોકોને અસર કરી શકે છે. તે હળવો કે ગંભીર હોઈ શકે છે અને તે તમારી દૈનિક પ્રવૃત્તિઓ જેમ કે ચાલવું, ઊભા રહેવું કે સીડી ચઢવા-ઉતરવામાં અવરોધ પેદા કરી શકે છે. ભારતમાં, લાખો લોકો આ સમસ્યાથી પીડાય છે, જેમાં મહિલાઓનું પ્રમાણ વધુ જોવા મળે છે.

---

🧐 ઘૂંટણના દુખાવાના મુખ્ય લક્ષણો

ઘૂંટણના દુખાવાના લક્ષણો તેના કારણ અને ગંભીરતા પર આધાર રાખે છે. કેટલાક સામાન્ય લક્ષણો નીચે મુજબ છે:

• દુખાવો: ઘૂંટણની અંદર કે આસપાસ સતત કે હલનચલન દરમિયાન થતો દુખાવો.

• સોજો અને જડતા: ઘૂંટણની આસપાસ સોજો આવવો અને તેને વાળવામાં કે સીધું કરવામાં મુશ્કેલી થવી.

• ગરમી: ઘૂંટણનો સ્પર્શ ગરમ લાગવો.

• અસ્થિરતા: ઘૂંટણ નબળું કે અસ્થિર લાગવું, જાણે તે ગમે ત્યારે વળી જશે.

• અવાજ: ઘૂંટણને હલાવતી વખતે 'પોપિંગ' કે 'ક્રેકલિંગ' જેવો અવાજ આવવો.

• લંગડાવું: દુખાવાને કારણે લંગડાઈને ચાલવું.

---

⚠️ ઘૂંટણના દુખાવાના મુખ્ય કારણો

ઘૂંટણના દુખાવા માટે ઘણા કારણો જવાબદાર હોઈ શકે છે, જેને મુખ્યત્વે ઈજાઓ અને અન્ય તબીબી સમસ્યાઓમાં વહેંચી શકાય છે:

૧. ઈજાઓ (Injuries)

• અસ્થિબંધન (Ligament) ઈજા: ઘૂંટણમાં આવેલા મુખ્ય લિગામેન્ટ્સ (જેમ કે ACL - એન્ટિરીયર ક્રુસિએટ લિગામેન્ટ) ખેંચાઈ જવા કે તૂટી જવા.

• મેનિસ્કસ (Meniscus) ફાટવો: ઘૂંટણના હાડકાં વચ્ચે આંચકાને શોષી લેતા ગાદીરૂપ મેનિસ્કસમાં ફાટ પડવી.

• ટેન્ડિનાઇટિસ (Tendonitis): ઘૂંટણની આસપાસના સ્નાયુઓ અને હાડકાંને જોડતા ટેન્ડન્સમાં સોજો આવવો.

• ફ્રેક્ચર: અકસ્માત કે ઈજાને કારણે હાડકામાં તૂટ પડવી.

૨. તબીબી સમસ્યાઓ (Medical Conditions)

• ઓસ્ટિઓઆર્થરાઇટિસ (Osteoarthritis): આ સૌથી સામાન્ય કારણ છે, જેમાં ઘૂંટણના સાંધા વચ્ચેની કોમલાસ્થિ (Cartilage) ઘસાઈ જાય છે, જેનાથી હાડકાં એકબીજા સાથે ઘસાય છે અને દુખાવો થાય છે.

• સંધિવા (Rheumatoid Arthritis): આ એક સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગ છે જે સાંધાઓમાં સોજો અને પીડા પેદા કરે છે.

• ગાઉટ (Gout): સાંધામાં યુરિક એસિડના ક્રિસ્ટલ્સ જમા થવાથી થતો એક પ્રકારનો સંધિવા.

• બર્સાઇટિસ (Bursitis): ઘૂંટણના સાંધાની આસપાસના પ્રવાહીથી ભરેલા નાના કોથળીઓ (બર્સા) માં સોજો આવવો.

૩. જીવનશૈલી સંબંધિત કારણો

• વધારે વજન: શરીરનું વધુ પડતું વજન ઘૂંટણના સાંધા પર ઘણું દબાણ લાવે છે, જેનાથી ઘસારો ઝડપી થાય છે.

• બેઠાડુ જીવન: શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ સ્નાયુઓને નબળા બનાવે છે, જે ઘૂંટણને ઓછો ટેકો આપે છે.

• ખોટી મુદ્રા/પોશ્ચર: લાંબા સમય સુધી પગ ક્રોસ કરીને કે ઘૂંટણ વાળીને જમીન પર બેસવું.

• વધતી ઉંમર: ઉંમર વધવાની સાથે સાંધાનો ઘસારો વધે છે.

---

✅ ઘૂંટણના દુખાવાને નિયંત્રિત કરવાના ઉપાયો

ઘૂંટણના દુખાવાને ઘટાડવા અને અટકાવવા માટેના પગલાં તેની ગંભીરતા પર આધારિત છે. જો દુખાવો ગંભીર હોય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરવો જોઈએ.

૧. જીવનશૈલીમાં ફેરફાર

• વજન નિયંત્રણ: સંતુલિત આહાર અને નિયમિત કસરત દ્વારા તંદુરસ્ત વજન જાળવવું. વજન ઘટાડવાથી ઘૂંટણ પરનું દબાણ ઘટે છે.

• નિયમિત કસરત: ઘૂંટણ પર ઓછી અસર કરે તેવી કસરતો (Low-Impact Exercises) કરવી, જેમ કે:

  • ચાલવું (નિયમિત અને યોગ્ય ફૂટવેર સાથે)

  • સ્વિમિંગ (તરવું)

  • સાયકલિંગ (સાઇકલ ચલાવવી)

  • પગના સ્નાયુઓને મજબૂત બનાવતી કસરતો (જેમ કે હેમસ્ટ્રિંગ્સ અને ક્વાડ્રિસેપ્સની કસરતો).

• યોગ્ય ફૂટવેર: ઊંચી હીલના કે કઠોર જૂતા ટાળવા. આરામદાયક, ટેકો આપતા અને સપાટ જૂતા પહેરવા.

• બેસવાની આદતો: જમીન પર ઘૂંટણ વાળીને લાંબા સમય સુધી બેસવાનું ટાળવું. ખુરશી પર સીધી મુદ્રામાં બેસવું.

૨. આહાર અને પોષણ

• ઓમેગા-૩ ફેટી એસિડ્સ: માછલી, અખરોટ અને અળસીના બીજ જેવા ખોરાકનો સમાવેશ કરવો, જે સોજા ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.

• વિટામિન-સી: કોલેજન બનાવવામાં મદદ કરે છે, જે સાંધાના સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે. (જેમ કે ખાટા ફળો).

• ઓલિવ ઓઇલ: રસોઈમાં ઓલિવ ઓઇલનો ઉપયોગ કરવો, જે સોજા વિરોધી ગુણધર્મો ધરાવે છે.

• વિટામિન-ડી અને કેલ્શિયમ: હાડકાંને મજબૂત રાખવા માટે દૂધ, બ્રોકોલી અને ડ્રાયફ્રૂટ્સ લેવા.

૩. ઘરગથ્થુ ઉપચાર (પ્રાથમિક સારવાર)

• R.I.C.E. પદ્ધતિ: સામાન્ય ઈજા કે દુખાવા માટે આ પદ્ધતિ અપનાવી શકાય છે:

  • Rest (આરામ): ઘૂંટણને આરામ આપો.

  • Ice (બ૨ફ): દુખાવા અને સોજાવાળા ભાગ પર બરફ લગાવવો.

  • Compression (દબાણ): ઘૂંટણને પટ્ટીથી હળવો બાંધવો.

  • Elevation (ઉંચાઇ): ઘૂંટણને હૃદયના સ્તરથી ઊંચો રાખવો.

---

⚕️ તબીબી સારવાર

જો દુખાવો અસહ્ય હોય, સોજો, લાલાશ અને તાવ સાથે હોય, કે ઘૂંટણ વાળવામાં અસમર્થતા હોય, તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી. ડૉક્ટર કારણ મુજબ નીચેની સારવાર સૂચવી શકે છે:

• દવાઓ: દુખાવો અને સોજો ઘટાડવા માટે દવાઓ.

• ફિઝીયોથેરાપી: ઘૂંટણની આસપાસના સ્નાયુઓને મજબૂત કરવા અને ગતિશીલતા સુધારવા માટે કસરતો.

• ઇન્જેક્શન: અમુક કિસ્સાઓમાં, સાંધામાં દવાઓ કે લુબ્રિકન્ટ્સના ઇન્જેક્શન.

• સર્જરી (ઓપરેશન): જો અન્ય સારવાર કામ ન કરે અથવા ગંભીર ઈજા હોય, તો ઘૂંટણ બદલવાનું ઓપરેશન (Knee Replacement) કે અન્ય સર્જરી જરૂરી બની શકે છે.

---

નોંધ: આ લેખ માત્ર સામાન્ય જાણકારી માટે છે. સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત કોઈ પણ ગંભીર સમસ્યા માટે હંમેશા નિષ્ણાત ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.